Bibliafilie oftewel: Amor librorum nos unit
Aan de basis van de theologie ligt een kleine, zeer oude bibliotheek, die wij gewend zijn als 'bijbel' te betitelen. Dit woord is afgeleid van het latijnse 'biblia', dat een pluralis is en 'boeken' betekent. Theologen zijn beroepsmatig met een zekere mate van bibliafilie behept, waartoe ook de karakteristiek van de pluralis behoort: zij houden van meerdere, zo niet vele boeken. Omdat dit ook voor bibliofielen in het algemeen geldt, wordt hierop op het internet natuurlijk ingespeeld.
Alien intelligence?
Antiquariaten van velerlei snit en pluimage presenteren zich op een mondiale markt en dringen zich op aan de liefhebber van bedrukt papier. Wie weinig weet van internet en de goede adressen op bibliafilistisch gebied niet kent, wordt geconfronteerd met een - letterlijk - overweldigend aanbod van vreemde intelligentie.
Wie bijvoorbeeld iets op het gebied van metafysica zoekt, komt zonder problemen of omwegen terecht bij het antiquariaat Magis, dat zich toelegt op "Secret Societies, Psychic Science, Ghostly Phenomena, Golden Dawn, Alchemy, Standing stones, Ancient Mysteries, Astrology, Divination, Egyptology, Metaphysics, Customs & Beliefs, Folklore, Mythology, Mind Sciences, Personalities, UFO's, Alien Intelligence's, Witchcraft, Magick, Freemasonry, Qabalah, Western Mystery Tradition, Wicca, Female Mysteries, etc." Daargelaten of het laatste 'etcetera' na een dergelijke uitputtende opsomming op zijn plaats is, zal het de nieuwsgierige wijsgeer snel duidelijk zijn dat hij dit eigenlijk niet zo bedoeld had.
Je moet om te beginnen dus weten waar je als bibliafilist moet wezen.
Andersom geldt hetzelfde. De antiquariaten die zich op het internet presenteren, zijn namelijk niet zelden van die kleine winkeltjes op een straathoek in wat vroeger in de literatuur een slaperig provinciestadje heette. Ook deze winkeltjes moeten weten waar ze moeten zijn met dat ene bijzondere specialisme ('alien intelligence') en in hun eentje zijn ze doorgaans nergens, of in elk geval onvindbaar. Dit heeft aan de aanbodkant geresulteerd in een bundeling van krachten: kleine antiquariaten hebben hun voorraad samengevoegd tot een immense virtuele winkel met talloze specialismen, waarin het met een efficiënte zoekmachine goed toeven is. Wanneer je kunt snuffelen in een kast die een tiental miljoen boeken telt, ben je toch wel blij dat het allemaal digitaal te werk gaat.
Zoekmachines
In het Nederlandse taalveld zijn de krachten, die kunnen worden gebundeld, vanzelfsprekend minder groot dan in het Engelse, Duitse of Franse. De grootste Vlaams-Nederlandse combine is misschien wel Boekenvondst. Op deze site zijn veel antiquariaten op naam en adres te vinden: van klein tot groot, van stripboek tot gesigneerd, van gerontologie tot vliegende schotel, van Appalachia tot zeppelins. Van deze grote groep is een veel kleiner aantal (maar toch nog ruim 150 antiquariaten) op het internet present en heeft ook (een deel van) de titelvoorraad online toegankelijk gemaakt. Gezamenlijk vormen zij de virtuele winkel van Boekenvondst. Kleiner dan Boekenvondst maar qua opzet vergelijkbaar is de site van de Nederlandse Vereeniging van Antiquaren.
Een ander van origine Nederlands netwerk is het NAN, het Nederlands Antiquaren Netwerk dat op www.antiqbook.nl een goede zoekmachine aanbiedt. Het NAN is veel internationaler opgezet dan de site van Boekenvondst en legt daarbij ook veel meer het accent op het Engelse taalgebied. Veel van de aangesloten antiquaren zijn gevestigd in Noord-Amerika, Australië of het Verenigd Koninkrijk. Ook duidelijk gericht op de engelstalige literatuur is de site van Bibliofind. Bibliofind werkt wat deze site betreft samen met het immense internetboekenhuis Amazon en biedt aldus toegang tot "miljoenen zeldzame, gebruikte en uitverkochte boeken".
Wat Boekenvondst en de Antiqbook van NAN overigens gemeenschappelijk hebben is de aardige mogelijkheid antiquariaten te rangschikken op hun specialismen. Binnen enkele ogenblikken staat er op je scherm welke antiquariaten bijvoorbeeld van 'bijbelstudies' een specialisme hebben gemaakt en aldus zit je met één enkele muisklik op de website van Shemaria Judaica, een antiquariaat in Israël dat zich heeft toegelegd op “Out-of-print Judaica, Hebraica, Rabbinica, Rare Hebraica Jewish History, Zionism, Philosophy, Theology, Biblical Commentators, Jewish Law”.
Zeker niet alleen Duitstalig gericht is de nieuwe (we schrijven juni 2005) zoekmachine van Eurobuch.com. Naar eigen zeggen biedt deze site toegang tot een bestand van zegge en schrijve tegen de 100.000.000 (honderd miljoen) boeken! Deze zoekrobot doorzoekt het aanbod van 20 grote boekaanbieders, die gezamenlijk meer dan 50.000 boekhandelaren (antiquarisch en nieuw) vertegenwoordigen. Daaronder bevinden zich natuurlijk de groten zoals Amazon, Antiqbook en Abebooks, maar ook de meer locaal gewortelde en te bezoeken boekhandels zoals bijvoorbeeld Rudolf Heesen, een theologische boekhandel met een uitstekend bestand dat aantrekkelijk genoeg is om zo maar eens door te lopen zonder een specifieke zoekopdracht.
Afzonderlijke antiquaren
Soms wil een mens natuurlijk ook wel eens niet zozeer zoeken, als wel gewoon wat bladeren en snuffelen zonder doel, het liefst natuurlijk in een papieren catalogus. Wanneer je doelloos snuffelt, maakt het veel uit in wat voor een bestand je dat doet - dan wil je als theoloog niet de hele tijd titels over 'alien intelligence' tegenkomen. Vanuit bibliafilistisch perspectief dienen zich voor dat doel in het Nederlandse taalgebied een aantal adressen aan, waarvan ik er hieronder enkele aanduid. Voor alle duidelijkheid: het gaat dus om antiquariaten, die alle via een van de genoemde zoekmachines wel toegankelijk zijn maar die afzonderlijk een goede plek zijn om eens wat te snuffelen in een doorgaans aardig aanbod.
Vanouds het meest bekend is wel het Theologische Antiquariaat Wever (tegenwoordig Antiquariaat Wever Van Wijnen geheten) in de oude universiteitsstad Franeker/Frentsjer. Wever Van Wijnen is via de website van Antiqbook online te bezoeken, maar het blijft desalniettemin een vreugde om eens on site in Wevers pakhuis te gaan rondneuzen. In de Noordelijke Nederlanden is voorts in Groningen het Antiquariaat Isis online te bezoeken en doorzoeken. Isis heeft een uitgebreide collectie filosofie, de theologie is er wat minder goed bedeeld. In Leeuwarden zit De Tille met een deel van de voorraad online. De Tille is gespecialiseerd op het gebied van Friesland, Nederlandse geschiedenis, Nederlandse topografie en theologie.
In Rotterdam zitten twee antiquariaten die uitsluitend op theologie en aanverwante zaken gericht zijn en die beide online goed bereikbaar zijn: Lindenberg en Muller. Lindenberg heeft naast het antiquariaat ook nog een gewone boekhandel van vooral bevindelijk-bondse en evangelische signatuur; tevens verkoopt Lindenberg veel (kerkelijke) muziek en bladmuziek. Lindenberg en Müller geven beiden catalogi uit die ook via email kunnen worden aangevraagd. Het bekende theologische antiquariaat van Ton Bolland (niet meer op de gracht) in Amsterdam heeft zich meer en meer gespecialiseerd in het oude boek (van 1500-1800). De website functioneert nog niet echt, maar vermeldt vooralsnog wel een e-mailadres: info@tonbolland.com. Minder bekend misschien, maar wel goed gesorteerd is in Amsterdam Straat Antiquaren, naar eigen zeggen een boekhandel met oude en moeilijk vindbare boeken op het gebied van klassieke oudheid, middeleeuwen, taal-letterkunde, filosofie, theologie, geschiedenis, kunst, muziek. Mij is niet bekend hoe bekend De Lezenaar is, maar in elk geval heeft dit relatief jonge antiquariaat (opgericht in 1997) naast theologie ook filosofie en geschiedenis als specialismen en is de winkel in Hasselt "gesitueerd tussen het standbeeld van 'Van Veldeke' en het pelgrimsoord 'Het Heilig Paterke'" (op zichzelf een grond voor vermelding). De voorraad van De Lezenaar is weliswaar goeddeels toegankelijk, maar wanneer een 3500 titels op zo'n 350 internetpagina's staan, wordt het in zo'n online catalogus toch weer moeizaam bladeren - en dat terwijl het op internet juist ook anders kan.
Van de vooral op judaica gerichte antiquariaten noem ik er drie. Antiquariaat Rashi in Amsterdam (passend gehuisvest in de kelder van een voormalig Beth ha-Midrasj) is gespecialiseerd in judaica en hebraica, met "een grote voorraad op het gebied van bijbel, rabbinica, religie, hebreeuwse en jiddische taal, joodse geschiedenis en aanverwante onderwerpen". De catalogi staan in zijn geheel op het internet maar kunnen ook per email worden aangevraagd. Eveneens in Amsterdam is gevestigd het Antiquariaat Spinoza met als specialisaties de volgende terreinen: judaica, hebraica, jiddisch, nieuwe testament, patristiek, midden-oosten en spinozana. Vroeger snuffelde ik tenslotte wel eens rond bij Columbine op de Ceintuurbaan, waar ze ook redelijk wat judaica hebben.
Boekensteden
Tenslotte verdient het fenomeen van de boekensteden hier nog een korte vermelding. Boekensteden zijn kleine stadjes in plattelandsgebieden met een meestal rijke geschiedenis waar zich antiquarische en tweedehands boekwinkels geconcentreerd hebben. Ook zitten er vaak een aantal kunstenaars met hun ateliers. Het zijn dus eigenlijk vooral plekken om in levende lijve te bezoeken, toeristische trekpleistertjes voor boekenliefhebbers. In Nederland en in België zijn er drie boekensteden, respectievelijk Redu in de Ardennen (Boekenstad sinds 1984); Damme in Vlaanderen (Boekenstad sinds 1997); en Bredevoort in de Nederlandse Achterhoek (Boekenstad sinds 1993), waar door de ligging overigens ook de nodige Duitse antiquariaten zitten.
Derk N. Stegeman
d.n.stegeman@xs4all.nl
Post Scriptum
Dit overzichtje is gebaseerd op de ervaringen die ik in de loop van de afgelopen jaren heb opgedaan met het zoeken en vinden van boeken. Het artikel is voor het laatst bijgewerkt in november 2005. Ik pretendeer overigens geen enkele volledigheid en verwelkom aanvullende internet-adressen en andere suggesties van harte.